Puławy mają 110 lat. 7 września władze nadały miastu prawa miejskie

Do przyznania praw miejskim Puławom władze carskie przymierzały się trzykrotnie. Pierwszą próbę datuje się na 1824 roku. Puławy, wieś targowa, były własnością rodziny Czartoryskich. Właściciele nie zgodzili się na przyznanie wsi praw miejskich ze względu na dodatkowe koszty utworzenia urzędu i utrzymania władz. Kolejna nieudana próba miała miejsce w 1840 roku. Po 5 latach, w wyniku decyzji Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego, Puławom zostanie zmieniona nazwa. Odtąd będą znane jako Nowa Aleksandria. Na nadanie praw miejskich Puławy/ Nowa Aleksandria, czekają kolejne 61 lat, do roku 1906.

Władze carskie zgodziły się przyznać Puławom prawa miejskie po tzw. wystąpieniach rewolucyjnych. Brali w nich udział m.in. tutejsi studenci i żołnierze z miejscowego garnizonu. W następstwie tych wydarzeń car wydał ukaz, który wyłączał Nową Aleksandrię z gminy Puławy i nadał jej prawa miejskie. Na jego mocy w granice administracyjne nowego miasta zostały włączone także przylegające do Nowej Aleksandrii wsie: Puławska Wieś i Mokradki. Obszar miasta obejmował 403 morgi (ponad 100 ha, dzisiaj miasto zajmuje ponad 5 000 ha). Puławy „rozrosły” się dopiero w II RP – w 1934 roku do miasta zostały dołączone dwie dobrze znane mieszkańcom wioski – Wólka Profecka i Włostowice.

Jako pierwszy stanowisko burmistrza objął Andrzej Laskowski. Urząd mieścił się przy ul. Poniatowej (obecnie 6 sierpnia). - Działalność magistratu z okresu przed Wielką Wojną jest trudna do zidentyfikowania bo w czasie działań wojennych w II wojnie światowej spaleniu uległo archiwum miejskie – informuje Mariusz Karolak z Pracowni Dokumentacji Dziejów Miasta. Pożarów nie przetrwał m.in dokument cara wynoszący Puławy do rangi miasta.

Więcej wiemy za to m.in. o historii Puław już z czasów I Wojny Światowej: - W 1914-1915 w osadzie pałacowej ks. Czartoryskich formuje się 1 Legion Polski (Legion Puławski), który w maju 1915 r. zasłynął w bitwie pod Pakosławem walcząc przeciwko wojskom niemieckim. W czasie I wojny światowej Rosjanie opuszczają miasto, w sierpniu 1915 r. wkraczają Austriacy, budują okazałą bramę miejską w stylu tyrolskim i most na Wiśle. Administracyjnie miasto należy do Generalnego Gubernatorstwa i podlega pod władze w Lublinie. W maju 1916 Puławy z powrotem otrzymują swoją dawną nazwę. 2 listopada 1918 r. kontrolę nad miastem przejmują oddziały Polskiej Organizacji Wojskowej – tłumaczy Mariusz Karolak.

W roku 1919, po odzyskaniu niepodległości, burmistrzem Puław został Witold Krajewski, który pełnił pełnił funkcję do 1923 r. Miasto rozwijało się już znacznie szybciej niż przed wojną, powstawały nowe zakłady i znacznie wzrosła ilość mieszkańców: 1909 r - 1,9 tys. a w 1913 już 9,9 tys. osób (przyp. materiały PDKM). - W latach 20. XX wieku w Puławach zostały wybudowane wille, a coraz więcej jest jednopiętrowych, murowanych domów. Większość mieszkańców to Polacy, Żydzi, mniej jest już Rosjan i Ukraińców. Na potrzeby wojska dawna cerkiew zostaje przekształcona w kościół rzymskokatolicki, a w budynku obecnego Starostwa Powiatowego funkcjonuje internat dla studentów Instytut Rolniczo-Leśnego – wylicza Mariusz Karolak z Pracowni Dokumentacji Dziejów Miasta.

Nadanie praw miejskich Puławom ma jednak obecnie większą wagę, niż w czasach zaborów:
– Puławy były w tamtych czasach miejscowością letniskową, do której przyjeżdżały osoby z Warszawy i Lublina. Po drodze były też Kazimierz Dolny i Janowiec. Przed Wielką Wojną miasto rozwijało się bardzo powoli bo jego budżet był niewielki. Zbudowano w zasadzie tylko studnie miejskie i oświetlenie. Popularny był transport koleją i transport rzeczny – tłumaczy Mariusz Karolak.

Miasto nie było też, tak jak obecnie, jednolite etnicznie: - Współcześnie w Puławach mieszkają Polacy i mała społeczność romska. W tamtych czasach mieszkańcy w większości byli Rosjanami. Mniej było Polaków, Żydów i Ukraińców – wylicza Mariusz Karolak.

Fotografie pochodzą z zasobów archiwalnych Pracowni Dokumentacji Dziejów Miasta w Puławskim Ośrodku Kultury "Dom Chemika".