Pawilon wystawowy Domu Chemika w Puławach bez ochrony konserwatorskiej. Bo został już prawie rozebrany

Wniosek w sprawie wpisu pawilonu do rejestru zabytków Stowarzyszenie Puławianie złożyło do Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków 17 września 2020 roku.

13 maja tego roku Ministerstwo Kultury uznało, że Lubelski Wojewódzki Konserwator Zabytków pozostaje w tej sprawie w bezczynności i dopuścił się przewlekłości. Ministerstwo wyznaczyło też 30-dniowy termin na załatwienie sprawy.

Dr Dariusz Kopciowski, Lubelski Wojewódzki Konserwator Zabytków tłumaczy, że procedura opóźniła się przez ograniczenia i zakazy związane z epidemią koronawirusa.

- Poza tym wystąpiliśmy do Narodowego Instytutu Dziedzictwa o wydanie opinii w sprawie pawilonu (na taką konieczność wskazał w swoim wyroku WSA w Warszawie) i oczekiwaliśmy na ten dokument – mówi. - Trzeba też dodać, że minister kultury utrzymał wcześniej w mocy decyzję LWKZ w sprawie odmowy wpisu do rejestru całości zespołu zabudowy Domu Chemika, a więc i tego pawilonu – dodaje dr Kopciowski.

Ale NID już w 2017 roku wypowiadał się w sprawie Domu Chemika. Z ówczesnej opinii wynikało, że „wartość historyczną Domu Chemika należy ocenić jako znaczną”. Zdaniem autorów opinii (dalej: opinii NID), „szczególnie wysoko ocenić należy Dom Chemika pod względem zachowania oryginalnej substancji, ponieważ od momentu oddania go do użytku w 1984 r. przechodził jedynie doraźne remonty i niewielkie przebudowy, a zakres wprowadzonych późniejszych zmian jest względnie mały i nie naruszający oryginalnej struktury budynku. Obiekt stanowi świadectwo minionej epoki – PRL-u oraz „rewolucyjnego epizodu” w dziejach urbanistycznego rozwoju Puław.”

Uzupełnienie opinii zostało przygotowane pod koniec maja. Autorzy wskazują w niej, że budynek odbiega od stanu z 2017 r., ponieważ… niemal w całości nie istnieje. Urząd Miasta Puławy rozpoczął bowiem rozbiórkę pawilonu (miasto chce w tym miejscu postawić nową siedzibę Biblioteki Miejskiej), mimo że nierozstrzygnięta była sprawa przed Naczelnym Sądem Administracyjnym dotycząca kwestii ochrony konserwatorskiej całego zespołu Domu Chemika. Ostatecznie 16 lutego 2021 r. NSA odrzucił skargę kasacyjną miasta na uchylenie odmowy wpisania Domu Chemika do rejestru zabytków przez sąd niższej instancji. Dopiero ten niekorzystny dla miasta wyrok wstrzymał rozbiórkę pawilonu.

NID napisał w nowej opinii m.in., że „żadne z elementów czy wyposażenia budynku, znanych ze starszej opinii NID, nie są zachowane (...). Postępowanie, w trakcie którego ocenia się zasadność jego ochrony konserwatorskiej jest bezprzedmiotowe, ponieważ zaistniałe przekształcenia w obiekcie mają charakter nieodwracalny (...)”.

- Mając na uwadze udokumentowany w opinii NID aktualny stan zachowania pawilonu wystawowego, uznano brak zasadności wszczęcia z urzędu postępowania administracyjnego w sprawie wpisu do rejestru zabytków pawilonu wystawowego – wyjaśnia dr Dariusz Kopciowski.

Czy gdyby decyzja Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków zapadała wcześniej, zanim ruszyła rozbiórka pawilonu, ostateczne postanowienie byłoby inne?

- Trudno to dzisiaj stwierdzić – przyznaje dr Kopciowski. - Trzeba przypomnieć, że opinia NID była niespójna i błędy w niej zawarte w istotny sposób wpływały na możliwość wykorzystania zawartych w niej argumentów „za wpisem do rejestru zabytków” - mówi. Zdaniem konserwatora znaczenie dla rozstrzygnięcia miał też fakt, że projekt przebudowy Domu Chemika powstał w porozumieniu z autorką pierwotnej dokumentacji. - Dom Chemika nie był przedmiotem zainteresowania konserwatorskiego – dodaje.

Szymon Karczewski, prezes Stowarzyszenia „Puławianie”, które wnioskowało o ochronę budynku przyznaje, że spodziewał się takiej decyzji. - To smutne, że unicestwiono ten budynek. I że dla władz Puław wartość zabytkową może mieć tylko budynek, mający więcej niż 100 lat, kolumny i żyrandole – ironizuje. - Najwyraźniej też władze Puław mogą ignorować wyroki sądów, skoro rozpoczęły rozbiórkę, zanim zapadł wyrok NSA – dodaje.

Aleksandra Zadura-Wnuk z Wydziału Kultury, Promocji i Komunikacji Społecznej UM Puławy zaznacza, że postępowanie sądowe toczące się przed NSA nie miało wpływu na prowadzenie robót przy pawilonie wystawowym. - Nie zakazywało nam dokonania rozbiórki tego budynku. Zgodnie z ustawą o ochronie zabytków, obowiązek wstrzymania robót dotyczy tylko i wyłącznie postępowania administracyjnego (konserwatorskiego) i nie rozciąga się na postępowanie sądowe – napisała w mailu.

Szymon Karczewski zapowiada dalsze działania Stowarzyszenia w tej sprawie .

- Będziemy dążyć do stwierdzenia bezprawności działań władz miasta i wojewódzkiego konserwatora zabytków. Chcemy, żeby osoby winne zniszczenia cennych budynków Domu Chemika zostały pociągnięte do odpowiedzialności – zaznacza.

Stowarzyszenie „Puławianie” walczyło nie tylko nie tylko o ochronę pawilonu, ale też całego zespołu budynków Domu Chemika. Sprawa ciągnęła się od 2017 roku (dotyczy jej wspomniany wyżej wyrok NSA). Żadne postulaty Stowarzyszenia nie zostały jednak uwzględnione. Główna część ośrodka jest już przebudowana.